شهرستان بیرجند
شهرستان بیرجند با 140 کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان در جنوب استان خراسان رضوی واقع شده است. شهرستان بیرجند از شمال به شهرستان قاینات، از شرق به کشور افغانستان،از جنوب به شهرستان نهبندان و استان کرمان و از مغرب به شهرستانهاى فردوس و طبس محدود است. وسعت این شهرستان 34893 کیلومترمربع و مرکز آن شهر بیرجند مى باشد که در 59 درجه و 13دقیقه طول جغرافیایى و 32 درجه و 53 دقیقه عرض جغرافیایى ودر ارتفاع 1470 مترى از سطح دریا قرار گرفته است.
فاصله شهر بیرجند تا مرکز استان خراسان رضوی 481 کیلومتر، تا مرکز استان سیستان و بلوچستان 458 کیلومتر و تا مرکز استان کرمان 586 کیلومتر میباشد.
بیرجند شهرستانى کوهستانى است و در آن کوهها و درههاى عمیق و حاصلخیزى وجود داردکوههاى عمده شهرستان عبارتند از:رشته کوه باقران در جنوب کوه شاه در غرب (حاشیه کویر) ، رشته کوه مؤمن آباد.
آب و هواى این شهرستان بیابانى و نیمه بیابانى است. در شهرستان بیرجند رودخانه عمده اى وجود ندارد و رودها که به «کال» معروفند، عموماً فصلی و مسیل میباشند.
نخستین بار نام بیرجند در اسناد مکتوب در کتاب معجم البلدان، قرن هفتم هجری قمری آمده که این شهر را از زیباترین بلدیه قهستان معرفی کرده است. همچنین سیاحان و مورخانى چون مارکوپولو ، یاقوت حموی، مقدسی، حمدا... مستوفی و حافظ ابرو در کتابهاى خود از این شهر به نوعی یاد نموده اند. بیرجند مرکب از دو جزء«بیر» و «جند» است که هر دو بخش آن در زبان پارسی باستان واژهاى مستقل و داراى معنا و مفهوم اساطیری و تاریخی میباشد که این دو جزء باهم معنى «شهرتوفان» یا شهر «صاعقه» را میدهد.کشفیات اخیر باستان شناسان در منطقه بیرجند حاکی از این است که نواحی مزبور علاوه بر اینکه محل سکونت یا معبر انسانها در پیش از تاریخ بوده، رد پاى قوم ساگارتى یکی از اقوام کوچ نشین پارسی را نیز در خود به یادگار گذاشته است که نمونه بارز آن کهن ترین اثر کشف شده بیرجند به نام سنگ نگار لاخ مزار کوچ میباشد که بر آن نقوش پیش از تاریخ، علائم پیکتوگرافی یا تصویری و کتیبه هاى خط عربی نیز به چشم میخورد. قرائن و شواهد نشان دهنده این است که آبادانى و رونق شهر بیرجند از دوره صفویه به بعد بوده، که تقریباً تا اواسط دوره قاجاریه معماری و بافت هماهنگی را دربر داشته است. یادمانهاى تاریخی بیشمار در این شهر، خانه هاى گلی و گنبدی شکل و کوچه هاى پیچ در پیچ، قراولخانه هاى بیدار و کاروانسراهاى پرجنب و جوش حکایت از دفاع در برابر دشمن بیگانه و یا مبارزه با توفان شن دارد. با توجه به همه این عوامل شناخت گذشته شهر بیرجند با عناصری چون میدانهاى کوچک، آب انبارهاى قدیمی، مساجد و حمامهاى عمومی میسر میگردد. روی هم رفته شهر بیرجند داراى 19 محله معتبر و مهم بوده است.
آموزش و فرهنگ
مراکز علمی و فرهنگی جدید از مدارس علمیه نشأت گرفته اند و در این میان اهمیت مدرسه معصومیه که سابقه? بیش از هزار سال دارد و محل تحصیل اغلب مشاهیر بیرجند بوده قابل ذکر است. هم اکنون در شهرستان بیرجند پنج مدرسه علمیه با ظرفیت ??? نفر طلبه و بیش از ??? مرکز آموزشی وابسته به آموزش و پرورش به فعالیت مشغولند.
مدارس جدید در شهرستان بیرجند زودتر از سایر نقاط کشور تأسیس شد. مدرسه شوکتیه در سال ???? خورشیدی پس از تأسیس دارالفنون تهران و رشدیه تبریز , به همت امیر شوکت‌الملک علم, حکمران وقت در بیرجند تأسیس شد و به دنبال آن , دبیرستان شوکتیه و مدارس خضری دشت بیاض, نهبندان، سربیشه، خوسف و دبستان دخترانه شوکتی افتتاح گردید. آموزش و پرورش بیرجند هم اینک با بیش از ?? سال عمر با برکت بیش از یکصدهزار نفر دانش آموز را تحت تعلیم و تربیت دارد. وجود ? اداره مستقل آموزش و پرورش در شهرستان بیرجند با بیش از ???? نفر پرسنل، مرکز آموزش عالی فرهنگیان، مراکز تعلیم و تربیت، پژوهشکده معلم و... آموزش و پرورش این شهرستان را به قویترین آموزش و پرورش استان خراسان (پس از مشهد) تبدیل کرده بود.
آموزش عالی :
بیرجند به عنوان قطب دانشگاهی شرق کشور از امکانات آموزش عالی خوبی برخوردار است. در ???? شمسی, در مجموعه موقوفات علم , موسسه آموزش عالی بیرجند تأسیس شد و در ???? شمسی با پذیرش ??? دانشجو در رشته‌های ریاضی, فیزیک و شیمی, کار خود را آغاز کرد و اکنون به نام رسمی دانشگاه بیرجند شناخته می‌شود.در حال حاضر ?? هزار دانشجو در ?? دانشگاه و مرکز آموزش عالی مشغول تحصیل میباشند که بالاترین تورم دانشجویی در سطح کشور را به خود اختصاص داده‌است. بدین معنی که به ازای هر ? نفر شهروند بیرجندی یک نفر دانشجو وجود دارد. از جمله مراکز آموزش عالی در بیرجند می‌توان از:
